လူငယ်တွေအတွက် Facebook, TikTok, Instagram လုံခြုံစွာအသုံးပြုနည်း 10 ချက်
ဟေ့… ငါတို့အားလုံးလက်ရှိမှာ လူမှုကွန်ရက်တွေကို အတော်လေးအသုံးပြုနေကြတယ်မလား? ကျွန်တော်ကိုယ်တိုင်လည်း ဒီအကြောင်းကို စိတ်ဝင်စားလို့ လေ့လာကြည့်မိတယ်။
မကြာသေးမီ DataReportal ၏ 2025 အစပိုင်းအစီရင်ခံစာတွင် ကြည့်ရှုပါက မြန်မာနိုင်ငံမှာ အင်တာနက်အသုံးပြုသူ 33.4 သန်းရှိပြီး လူမှုကွန်ရက်အသုံးပြုသူတွေက 19.6 သန်းလောက်ရှိတယ်ဆိုတာ သိရတယ်။ တော်တော်များများက ဒီပလပ်ဖောင်းတွေမှာ အချိန်ကုန်နေကြတာပေါ့။
လူငယ်တွေအတွက် လူမှုကွန်ရက်လုံခြုံရေးက အရေးကြီးပါတယ်
လူမှုကွန်ရက်တွေရဲ့ လက်ရှိအခြေအနေ
ကျွန်တော်ရှာကြည့်တော့ Facebook မှာ active users 20.36 သန်း၊ TikTok မှာ 19.6 သန်း၊ Messenger မှာ 19 သန်းကျော်ရှိတယ်ဆိုတာ တွေ့ရတယ်။ Instagram ကလည်း 872,000 ရှိပြီး YouTube ကတော့ 12 သန်းကျော်ရှိတယ်။
ဒါပေမယ့် စစ်အာဏာသိမ်းမှုတွေကြောင့် အင်တာနက်ကန့်သတ်မှုတွေရှိနေတာမို့ အများစုက VPN တွေသုံးပြီး ဝင်ရောက်ကြတယ်။ 2024 မေလတည်းက VPN တွေကိုပါ ပိတ်ဆို့ခဲ့တာကြောင့် အွန်လိုင်းလုံခြုံရေးက ပိုပြီးအရေးကြီးလာပါတယ်။
ဘာကြောင့် လုံခြုံရေးက အရေးကြီးတာလဲ?
လေ့လာချက်တွေအရ လူမှုကွန်ရက်ပလပ်ဖောင်းတွေဟာ phishing တိုက်ခိုက်မှုရဲ့ 30.5% ကျော်ကို ခံရတဲ့ အဖြစ်အများဆုံး phishing ပစ်မှတ်တွေဖြစ်နေပါတယ်။
Pew Research Center ၏ 2024 စစ်တမ်းအရ တစ်ဆယ်ကျော်သက်တွေရဲ့ 46% က 'အမြဲတမ်း' အွန်လိုင်းမှာရှိနေကြတယ်။ ဒါကြောင့် ကိုယ့်ကိုယ်ကိုယ် ကာကွယ်ဖို့လိုအပ်လာပါတယ်။
လူငယ်တွေအတွက် အဓိကလုံခြုံရေးနည်းလမ်း 10 ချက်
1. Privacy Settings ကို ပုံမှန်စစ်ဆေးပါ
လူမှုကွန်ရက်တစ်ခုခုကို အသုံးပြုတဲ့အခါ privacy settings တွေကို စစ်ဆေးတာက အကောင်းဆုံးအစပါ။ Default privacy settings တွေက ပို့စ်တွေကို လူတိုင်းမြင်နိုင်အောင် ပြုလုပ်ထားပြီး ၎င်းသည် ကိုယ်ရေးကိုယ်တာအန္တရာယ်ရှိနိုင်ပါတယ်။
ကျွန်တော်ကိုယ်တိုင်လည်း ဒီလိုမျိုး settings တွေကို ပုံမှန်ပြန်ပြင်လေ့ရှိပါတယ်။ Facebook, TikTok, Instagram တို့မှာ settings ထဲက privacy section ကိုဝင်ပြီး ကိုယ်ပိုင်ဆုံးဖြတ်ချက်နဲ့ ပြင်ဆင်နိုင်ပါတယ်။
2. Cyberbullying ကို ကာကွယ်ပါ
အန္တရာယ်ရှိတဲ့ users တွေကို block လုပ်တာ၊ cyberbullying ကို တိုင်ကြားတာ၊ သိမ်မွေ့တဲ့သူတွေကို ရှောင်ကြဉ်တာတွေက စိတ်ပိုင်းဆိုင်ရာထိခိုက်မှုတွေကို ကာကွယ်ပေးနိုင်ပါတယ်။
ခိုင်မာတဲ့ privacy settings တွေ (location sharing ကိုပိတ်တာမျိုး) ကလည်း predators တွေနဲ့ အချက်အလက်ခိုးယူမှုတွေကို လျှော့ချပေးနိုင်ပါတယ်။ ချက်ချင်း block လုပ်ပါ၊ screenshot ရိုက်ထားပါ၊ platform က report feature သုံးပါ၊ ယုံကြည်ရတဲ့သက်ကြီးရွယ်အိုတစ်ယောက်ကိုပြောပါ။
3. Content မျှဝေခြင်းကို ဂရုစိုက်ပါ
သင့်မိသားစု၊ သူငယ်ချင်းတွေ၊ အနာဂတ်အလုပ်ရှင်တွေ ဒါမှမဟုတ် ကောလိပ်ဝင်ခွင့်ဆုံးဖြတ်သူတွေက မြင်ရင် ရှက်စရာဖြစ်မယ့်အရာတွေကို ပို့စ်တင်တာ ဒါမှမဟုတ် ပေးပို့တာမျိုး မလုပ်ပါနဲ့။
ကိုယ်အွန်လိုင်းမှာမျှဝေတဲ့အရာတွေကို ဂရုတစိုက်စဉ်းစားပြီး ယုံကြည်ရတဲ့သူတွေနဲ့သာ အပြန်အလှန်ဆက်သွယ်ကာ ကိုယ့်ရဲ့လုံခြုံရေးနဲ့ privacy ကို ကာကွယ်ပါ။
မျှဝေမယ့်အကြောင်းအရာကို သေချာစဉ်းစားပါ
4. Password ကို ခိုင်မာစွာထားပါ
စာလုံးကြီး၊ စာလုံးသေး၊ ဂဏန်းနဲ့ သင်္ကေတတွေပါဝင်တဲ့ password ကခိုင်မာပါတယ်။ Password တစ်ခုတည်းကိုပဲ အချိန်အတော်ကြာအသုံးပြုတာမျိုး ရှောင်ပါ။
ကိုယ်ပိုင်အချက်အလက်တွေပါတဲ့ password မျိုး (မွေးနေ့၊ အမည်) မသုံးပါနဲ့။ Two-factor authentication ကိုလည်း ဖွင့်ထားသင့်ပါတယ်။
5. Location Sharing ကိုပိတ်ထားပါ
လူမှုကွန်ရက်တွေမှာ location sharing ကိုပိတ်ထားတာက ကိုယ့်ရဲ့လုံခြုံရေးအတွက် အရေးကြီးပါတယ်။ ကိုယ်ဘယ်မှာရှိတယ်ဆိုတာကို လူတိုင်းသိစေဖို့ မလိုအပ်ပါဘူး။
ကိုယ့်ရဲ့တည်နေရာကိုမသိရအောင်ထားတာက လုံခြုံရေးအတွက်ကောင်းပါတယ်။
6. Unknown Links ကိုနှိပ်တာရှောင်ပါ
မသိရှိတဲ့လင့်ခ်တွေ၊ စိတ်ဝင်စားစရာကောင်းလွန်းတဲ့ offer တွေကို နှိပ်မိတာမျိုး ရှောင်ကြဉ်ပါ။ Phishing attacks တွေက လူမှုကွန်ရက်တွေကနေ အဖြစ်များပါတယ်။
မသင့်လျော်တဲ့အကြောင်းအရာ၊ ခြိမ်းခြောက်မှု၊ လိမ်လည်မှု၊ spam တွေ့ရင် ချက်ချင်း platform ရဲ့ reporting tools တွေသုံးပြီး report လုပ်သင့်ပါတယ်။
7. Screen Time ကိုထိန်းသိမ်းပါ
လူမှုကွန်ရက်အသုံးပြုမှုကို စောင့်ကြည့်ကြီးကြပ်ပြီး အချိန်ကန့်သတ်ချက်ချမှတ်တာက ကိုယ့်ရဲ့စိတ်ကျန်းမာရေးအတွက်ကောင်းပါတယ်။
အွန်လိုင်းဂိမ်းတွေနဲ့ အချိန်ကုန်နေတာမျိုး၊ လူမှုကွန်ရက်မှာ အချိန်ကုန်နေတာမျိုးဆိုရင် လူငယ်တစ်ယောက်အတွက် နစ်နာစေပါတယ်။ ကိုယ့်ရဲ့ စိတ်ကျန်းမာရေးနဲ့ အချိန်စီမံခန့်ခွဲမှုအတွက် screen time ကို ထိန်းသိမ်းဖို့ အရေးကြီးပါတယ်။
8. Reporting Tools ကိုသုံးတတ်အောင်လုပ်ပါ
လူမှုကွန်ရက်တိုင်းမှာ reporting tools တွေရှိပါတယ်။ မသင့်လျော်တဲ့အကြောင်းအရာတွေ၊ အနှောင့်အယှက်ပေးတဲ့သူတွေကို report လုပ်ဖို့ မကြောက်ပါနဲ့။
ဒါက ကိုယ့်ကိုယ်ကိုရော အခြားသူတွေကိုပါ ကာကွယ်ပေးနိုင်ပါတယ်။
9. Personal Information ကိုကာကွယ်ပါ
ကိုယ်ရေးကိုယ်တာအချက်အလက်တွေ (ဖုန်းနံပါတ်၊ လိပ်စာ၊ ကျောင်းနာမည်) ကို public မဖြစ်အောင်ထားပါ။
မြန်မာနိုင်ငံမှာ အစိုးရစောင့်ကြည့်မှုနှင့် VPN တားမြစ်မှုတွေရှိနေတဲ့အတွက် ကိုယ်ရေးကိုယ်တာအချက်အလက်တွေကို ပိုပြီးသတိထားဖို့ လိုအပ်ပါတယ်။
10. Digital Footprint ကိုသတိထားပါ
ကိုယ်အွန်လိုင်းမှာလုပ်သမျှဟာ digital footprint အဖြစ်ကျန်ရစ်နိုင်တယ်ဆိုတာ မမေ့ပါနဲ့။ ကိုယ်ပို့စ်တင်တဲ့အရာတိုင်းက ကိုယ့်ရဲ့အနာဂတ်ကိုအကျိုးသက်ရောက်မှုရှိနိုင်ပါတယ်။
အလုပ်ရှင်တွေ၊ တက္ကသိုလ်တွေက ကိုယ့်ရဲ့ social media accounts တွေကို စစ်ဆေးတတ်ကြတယ်ဆိုတာ သတိထားပါ။
လူငယ်တွေအချင်းချင်း အသိပညာဖလှယ်ခြင်းက အရေးကြီးပါတယ်
မေးခွန်းများ (FAQ)
Q: Privacy settings ကိုဘယ်လိုပြင်ရမလဲ?
A: Facebook, TikTok, Instagram တွေမှာ settings ထဲက privacy section ကိုဝင်ပြီး ကိုယ်ပိုင်ဆုံးဖြတ်ချက်နဲ့ပြင်ဆင်နိုင်ပါတယ်။ ကျွန်တော်ကိုယ်တိုင်လုပ်ကြည့်တော့ အတော်လွယ်တာပဲ။
Q: ဘယ်လို password ကခိုင်မာတာလဲ?
A: စာလုံးကြီး၊ စာလုံးသေး၊ ဂဏန်းနဲ့ သင်္ကေတတွေပါဝင်တဲ့ password ကခိုင်မာပါတယ်။ ကိုယ်ပိုင်အချက်အလက်တွေမပါတာကပိုကောင်းပါတယ်။
Q: Cyberbullying ခံရရင် ဘာလုပ်ရမလဲ?
A: ချက်ချင်း block လုပ်ပါ၊ screenshot ရိုက်ထားပါ၊ platform က report feature သုံးပါ၊ ယုံကြည်ရတဲ့သက်ကြီးရွယ်အိုတစ်ယောက်ကိုပြောပါ။
Q: Location sharing ပိတ်ဖို့လိုအပ်ရဲ့လား?
A: ဟုတ်ပါတယ်၊ ကိုယ့်ရဲ့တည်နေရာကိုမသိရအောင်ထားတာက လုံခြုံရေးအတွက်ကောင်းပါတယ်။
Q: ဘယ်လိုအခြေအနေမှာ report လုပ်သင့်လဲ?
A: မသင့်လျော်တဲ့အကြောင်းအရာ၊ ခြိမ်းခြောက်မှု၊ လိမ်လည်မှု၊ spam တွေ့ရင် report လုပ်သင့်ပါတယ်။
Q: Account hack ဖြစ်လျှင် ဘာလုပ်ရမလဲ?
A: ချက်ချင်း password ပြောင်းပါ၊ platform ရဲ့ account recovery process သုံးပါ၊ two-factor authentication ဖွင့်ပါ၊ သူငယ်ချင်းတွေကို သတိပေးပါ။
နိဂုံး
လူမှုကွန်ရက်တွေက ကောင်းကျိုးတွေရှိသလို အန္တရာယ်တွေလည်းရှိပါတယ်။ ဒီနည်းလမ်းတွေသုံးပြီး ကိုယ့်ကိုယ်ကိုကာကွယ်နိုင်ရင် ပိုပြီးစိတ်ချလက်ချအသုံးပြုနိုင်မှာပါ။
ကျွန်တော်ကိုယ်တိုင်လည်း ဒီနည်းလမ်းတွေသုံးပြီး ပိုပြီးလုံခြုံတဲ့အွန်လိုင်းအတွေ့အကြုံရခဲ့ပါတယ်။ မြန်မာနိုင်ငံလို အင်တာနက်လွတ်လပ်မှုကန့်သတ်ထားတဲ့နိုင်ငံမှာ ကိုယ့်ကိုယ်ကို ကာကွယ်ဖို့ အရေးကြီးပါတယ်။
အားလုံးပဲ လုံခြုံစွာအသုံးပြုနိုင်ကြပါစေလို့ ဆန္ဒပြုပါတယ်!